Post Covid Version -ડૉ હંસલ ભચેચની વાર્તાલાપ શ્રેણી

એક વાત તો નક્કી છે કે લોકડાઉન અને કોવિડ પછી આપણે પહેલા જેવા નથી રહેવાના, ધીરે ધીરે આપણામાં ‘ન્યુ-નોર્મલ’ આકાર લઇ રહ્યું છે, બદલાવ આવી રહ્યો છે. સતત બદલાતી રહેતી દુનિયામાં આજે સમય એક મોટો બદલાવ લઈને આવ્યો છે, એમ કહોને કે માનવજાત માટે ‘અપગ્રેડ’ આવ્યું છે અને આપણે સૌએ આપણી જાતને અપડેટ કરવાની છે આપણા પોસ્ટ-કોવીડ વર્ઝનમાં… આપણા રોજિંદા જીવનમાં આવી રહેલા આ બદલાવોને સમાવવા માટે આપણે બદલાવાનું છે. આપણે જુદી જ સમજણ અને સંભાળ સાથે આપણી જાતને રિ-લોન્ચ કરવાની છે…

આપણે નજદીકી વ્યક્તિઓને આપણને અનુકૂળ આવે તે રીતે બદલવા હંમેશા તત્પર રહેતા હોઈએ છીએ…

‘સ્વચ્છ ભારત’ની જેમ ઈશ્વર પણ એક અભિયાન શરુ કરે ‘સ્વચ્છ માણસ અભિયાન’! તમારે કરવાનું એટલું જ કે એક વ્યક્તિ પસંદ કરવાની, ઈશ્વર એ વ્યક્તિના સ્વભાવમાં તમારી ઈચ્છા મુજબના ફેરફાર કરી આપશે, તમારી ઈચ્છા મુજબના સ્વભાવનો ‘સ્વચ્છ માણસ’! વિચારો, તમે કોને પસંદ કરશો?! તમે કોને બદલવા માંગશો?!

સંબંધોમાં સંપર્કના સાધનો વધ્યા, સંપર્કો વધ્યા તેમ છતાં નિકટતા કેમ ઓછી થતી જાય છે?!

‘મોકાપરસ્ત’ એક મઝાનો અને મને ગમતો શબ્દ છે. એનો અર્થ છે લાગ-તક-જોગ-સગવડનો પૂજક-ભક્ત અર્થાત ‘તકઝડપું’, મોકો મળ્યો નથી કે ઝડપ્યો નથી! કેટલીક વ્યક્તિઓ સંબંધોમાં પણ મોકાપરસ્ત હોય છે, ખરાબ અર્થમાં પણ અને સારા અર્થમાં પણ! ખરાબ અર્થમાં એ રીતે કે વ્યવહારમાં જયારે પણ એમને તક મળે ત્યારે સામેવાળાને નીચોવી કાઢે,

મહામારીમાં સ્વજનો ગુમાવનાર અનેક વ્યક્તિઓને તેમના વિચારો અને તેના દ્વારા ઉભો થયેલો અપરાધભાવ પીડી રહ્યો છે!

‘મેં મારા પપ્પાને મારી નાખ્યા’ આટલું બોલતા બોલતા તો એ ધ્રૂસકા ભરીને રડવા માંડ્યો. હજી તો એ માત્ર કન્સલ્ટિંગ રૂમમાં પ્રવેશ્યો હતો!
‘દીકરા પહેલા બેસ, થોડો સ્વસ્થ થા, પછી શાંતિથી વાત કર’ મેં એને હળવેથી કહ્યું. એ બેઠો પરંતુ બેસતાની સાથે જ ખુબ રડવા માંડ્યો. હવે કઇંપણ બોલ્યા વગર મેં એને રડવા દીધો.

પળ પળ જીવવું છે, ઝિંદાદિલીથી જીવવું છે, પ્રસન્ન ચિત્તે જીવવું છે પરંતુ કેવી રીતે?!

મહામારીએ આપણને જીવનના ઘણા અઘરા પાઠ ભણાવી દીધા અને ખબર નથી હજી કેટલા ભણાવશે. સ્વતંત્રતાથી માંડીને સ્વજનો સુધીનું એટલું બધું ગુમાવ્યું છે કે નાની નાની વાતમાં ફિલસૂફીએ ચઢી જવાય છે! આ ફિલસૂફીમાંથી હાલ પૂરતી એક વાત સમજાઈ ગઈ છે કે જીવનને ‘ટેકન ફોર ગ્રાન્ટેડ’ લઇ શકાય એમ નથી!

અત્યારે લગભગ દરેક વ્યક્તિ કોરોના અંગે પીએચડી થવાના ઉંબરે છે, કો’ક પરીક્ષા લે એટલી જ વાર!

માહિતી મેળવીને કોઈ વકીલ, એન્જીનીઅર, આર્કીટેક કે ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ નથી બની જતું પણ ડોક્ટર કોઈપણ બની જાય છે!! વકીલને કોર્ટમાં દલીલ કેમ કરવી કે ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટને ટેક્સ કેમ બચાવવો એ તેના ક્લાયન્ટ ક્યારે’ય નથી શીખવતા પરંતુ ડોક્ટરને સારવાર કેવી રીતે કરવી એ બધા જ શીખવતા હોય છે!! ક્યારેય તમે રેસ્ટોરન્ટમાં જમવા જાવ ત્યારે ત્યાંના શેફને મળીને એવું કહ્યું છે મારા સાળાના સાઢુભાઈનો બાબો ફલાણી રેસ્ટોરન્ટમાં શેફ છે એની જોડે જરા મસાલાની બાબતમાં વાત કરી લો ને!! તમને કદાચ આ વાત હાસ્યાસ્પદ લાગશે પરંતુ ડોક્ટરો સાથે તો આવું રોજનું છે. ઈશ્વરે આપેલી બુદ્ધિનો પોતાના હિતમાં ઉપયોગ કરવાની આવડત હશે તેને સમજાશે કે આ પ્રકારના અભિગમમાં નુકશાન થવાનું હોય તો કોને થાય?!

ફોરવર્ડ કરવાના કામે લાગતી માહિતીઓ, આપણી અક્કલની અણી કાઢવામાં કેમ નિષ્ફળ જાય છે?!

માહિતીથી ફાટફાટ થઇ રહેલા આપણા મોબાઈલમાં વાતો, વ્યક્તવ્યો, વિચારો, અવતરણો વગેરેની જ્ઞાનગંગા ધસમસતી રહે છે અને બીજાના મોબાઈલમાં પણ આ પ્રવાહ ધસમસતો રાખવાની સામાજિક જવાબદારી નિષ્ઠાપૂર્વક નિભાવીએ છીએ તેમ છતાં એમાનું મોટાભાગનું આપણા જીવનને સ્પર્શતું કે પરિવર્તિત કરતુ નથી, કેમ?!! આજથી વીસ વર્ષ પહેલાનો સામાન્ય માનવી જે જાણતો હતો તેના કરતા અનેકગણું આજનો કૉમન મેન જાણે છે પરંતુ એની જાણકારી વ્યવહારમાં કેમ દેખાતી કે અનુભવાતી નથી?! જીવનમાં શૈક્ષણિક, નાણાકીય, ધંધાકીય, કૌટુંબિક વગેરે બધી જ રીતે વિકસવામાં પ્રવૃત રહેતા આપણે વ્યક્તિ તરીકે વિકસવામાં કેમ નિષ્ફળ જઈએ છીએ?!

આપણે કોરોનાથી નથી ડરતા, એના આંકડાઓથી ડરીએ છીએ! કેસ વધે એટલે બીવાનું અને ઘટે એટલે રાજા!

આપણી એક તકલીફ છે, આપણે કોરોનાથી નથી ડરતા, એના આંકડાઓથી ડરીએ છીએ! કેસ વધે એટલે બીવાનું અને ઘટે એટલે રાજા! એટલે સત્તાવાળાઓને પણ ફાવી ગયું છે ભીડ ભેગી કરીને રોકડી કરવાની હોય ત્યારે કોરોના કાબુમાં અને પછી હકીકત છુપાવવી અઘરી થઇ જાય એ હદે વકરે એટલે કેસોનો રાફડો! આમાં મરો બિચારા સિન્સિયર-નિષ્ઠાવાન  લોકોનો છે. બધું જ વ્યવસ્થિત પાળે છે, ધ્યાન રાખે છે અને જયારે બધું નોર્મલ થશે ત્યારે આમાંથી છુટાશે એવી આશામાં જીવે છે. થોડી આશા બંધાય છે ત્યાં બેજવાબદાર લોકોની બેદરકારી બધા ઉપર પાણી ફેરવી દે છે. બાકી, સરકાર અને નેતાઓ પાસે તમારા સ્વાસ્થ્યની ચિંતા કરવા સિવાય બીજા અનેક કામ છે, ભીડ પણ ભેગી કરશે, માસ્ક પણ નહીં પહેરે અને મેચોના આયોજન કરીને રોકડી પણ કરશે. તમારી હેરાનગતિ, ખર્ચ કે સ્વજનની આકસ્મિક વિદાય એ બધું તમારે જોઈ લેવાનું! આ ખેલ ત્યાં સુધી ચાલતો રહેશે જ્યાં સુધી મૂર્ખ લોકો એ સમજવામાં નિષ્ફળ જશે કે દરેકે પોતે જ જાગ્રત થવાનું છે, પોતે જ સંયમથી વર્તવાનું છે. સરકાર સારવાર મફત કરશે પરંતુ કોવીડ મટ્યા પછી નુકસાન પામેલા ફેફસાનું ઓક્સિજન નહીં  વધારી આપે. યાદ રાખજો બજારમાં નવા ફેફસા મળતા નથી એટલે પૈસા ખિસ્સામાં રહી જશે અને તમે હાંફતા રહી જશો!!

વીતેલા વર્ષમાં ઘણાને વાઇરસ કરતા સંબંધોમાં ઉભા થયેલા પ્રશ્નોએ વધુ હેરાન કર્યા!

મારી દ્રષ્ટિએ 2020 સંબંધોનું વર્ષ હતું. એક છત હેઠળ, એકબીજા સાથે, અચાનક જ ગાળવા મળેલા વધુ સમયે ઘણા યુગલોના સહજીવનમાં પ્રશ્નો ઉભા કર્યા! તો બીજા ઘણા યુગલો આ સમય દરમ્યાન એકબીજાની વધુ નજીક પણ આવ્યા. ટૂંકમાં, વીતેલા વર્ષમાં યુગલોએ પોતપોતાના સંબંધોની પ્રિ-કોવિડ સ્વસ્થતા પ્રમાણે તડકી-છાંયડીનો અનુભવ કર્યો અને હું મનોચિકિત્સક-લેખક તરીકે તેનો સાક્ષી બન્યો! યુગલોના પ્રશ્નો, સમસ્યાઓ, અવલોકનો, સક્સેસ સ્ટોરીઝ બધું જ હું મારી ડાયરીમાં ટપકાવવા માટે લોકડાઉને મને સારો એવો સમય આપ્યો. 2021ની શરૂઆતમાં જ મને એવો પાક્કો વિચાર આવ્યો છે કે હવે આ ડાયરીના કાચા માલને મારા અનુભવના એરણ પર ટીપુ, એટલે કે એના અંગે મનોમંથન-પૃથ્થકરણ કરું અને તમારી સામે સહજીવનમાં કામ આવે એવા ઘરેણાં ઘડીને મુકું! તમને સારા લાગે એ પહેરજો, નહીંતર મનના લોકરમાં મૂકી દેજો, સંકટ સમયે કામ લાગશે!

Lockdown proximity pulled couples apart – Inputs in Times of India

Before Covid-19 struck, families longed for some quality time together. Then, lockdown happened. While many had to adjust to work from home (WFH) as the new normal, several lost their livelihood and were forced to remain at home. This forced proximity gave rise to several relationship issues, as recorded by the trends of Abhayam 181 calls for 2020

Lockdown spike in calls flagging infidelity – Inputs in Times of India

2020 was a defining year for relationships. Generally, people are able to keep their lives inside and outside the house separate. But due to sustained lockdown, living together for months within a house, infidelity was increasingly exposed and confronted.

જો ‘આજ’ના અનુભવમાંથી કઈં નહિ શીખીએ તો આવતીકાલે ફરી એ જ ‘આજ’ પાછી આવશે!

કમનસીબે આપણામાંના મોટાભાગના બીજા વિષે વિચારવા ટેવાયેલા નથી, આપણે આપણી અનુકૂળતા જોઈને ગોઠવાઈ જતી પ્રજા છીએ, આપણી આ ગોઠવણમાં અન્યને અડચણ પડશે કે પરેશાની થશે એવું વિચારે એ બીજા! પોતાને સેટ કરવામાં બીજા અપસેટ થતા હોય તો એ તેમનો પ્રોબ્લેમ છે એમ વિચારીને ટોટલ ઇગ્નોર મારવાનું અને જલસાથી જીવવાનું! અન્ય નાગરિકો – ફેલો સિટીઝન્સ પ્રત્યેની આપણી નફ્ફટાઈના તો ગ્રંથ લખી શકાય એમ છે. આ વાઇરસે આપણને શીખવાડેલી ઘણી બાબતોમાં એક મહત્વની વાત એ છે કે આપણે એકબીજાનું વિચારવાનું છે. સાવ સરળ શબ્દોમાં કહું તો તમે બચાવશો તો બીજા બચશે અને બીજા બચાવશે તો તમે બચશો! બંને એ એકબીજાનું વિચારવાનું છે. મને કોઈનો ચેપ ના લાગે એ જરૂરી છે પરંતુ સાથે સાથે મારાથી કોઈ અન્યને ચેપ ના લાગે એ પણ એટલું જ જરૂરી છે. જયારે બધાને આ વાત સમજાઈ જશે અને વ્યવહારમાં અમલી બનશે ત્યારે આ મહામારી સો ટકા કાબુમાં આવી જશે.