નવા વર્ષનો પહેલો દિવસ એટલે સંકલ્પ-દિન, વિચારોના ઉભરામાં જે ફીણ થઈને ચઢે તે બધાનો સંકલ્પ કરવાનો અને ઉભરો બેઠે ફીણ અદ્રશ્ય થાય એટલે એ પાછા જ્યાં હતા ત્યાં ધુબાકા! ચાલો દિવાળીમાં બેસતા વર્ષે કરેલા સંકલ્પો ટાઢા પડી ગયા હોય તો એને ફૂંક મારવાનો વળી એક મોકો આજે મળ્યો છે – 2019નો પહેલો દિવસ. થીઓરેટીકલી, સંકલ્પો જીવનમાં જુદી જુદી બાબતોમાં બદલાવ લાવવાની અપેક્ષાએ પોતાની જાતને કરેલા વાયદાઓ છે, જે મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં પુરા થવાના બદલે એક પછી એક વર્ષે માત્ર રીપીટ થતા રહે છે. આ બાબતમાં વ્યક્તિનું મનોબળ આડું આવે છે એટલું વિચારીને અટકી જવાય તેમ નથી કારણ કે સંકલ્પો તૂટી જવા પાછળ કે પુરા ના થવા પાછળ મનોબળ સિવાયના પરિબળો પણ કામ કરતા હોય છે. મોટાભાગની વ્યક્તિઓ સંકલ્પોની બાબતમાં ‘નવી ગીલ્લી નવો દાવ, નવું વર્ષ નવેસરથી સંકલ્પો’ની થીયરી અપનાવતા હોય છે જેમાં વીતેલા વર્ષનો ગોટો વાળીને માળીયે ચઢાવી દેવાનો! મારી દ્રષ્ટીએ સંકલ્પો સમયની સાથે વિસરાઈ જવા પાછળ કે તૂટી જવા પાછળ વીતેલા વર્ષનું આ રીતે પીલ્લું વાળવાની વૃત્તિ ઘણો મહત્વનો ભાગ ભજવતી હોય છે. મોટાભાગની વ્યક્તિઓ નવા વર્ષના સંકલ્પોમાં જિંદગી સાથે નવો હિસાબ માંડતી હોય છે પરંતુ એ ભૂલી જતી હોય છે કે જુના હિસાબોની ચુકવણી કર્યા વગર કે પછી તેને નવા વર્ષમાં ખેંચ્યા વગર બેલેન્સ શીટ અધુરી છે. 2018 ઉપર ઝીણવટભરી નજર દોડાવ્યા વગર 2019નો ઉધ્ધાર કરવાની વાત ઉપરછલ્લી અને થોડાક દિવસો મનને મઝા કરાવનારી હશે. જો તમે ઈચ્છતા હોવ કે નવા વર્ષના સંકલ્પો ઝાકળ જેવા ના નીવડે અને તમારા જીવનમાં તમારી ધારણા મુજબનો બદલાવ લાવે તો સૌથી પહેલા વીતેલા વર્ષ ઉપર ઝીણવટભરી નજર અચૂક દોડાવજો.તમારા જીવનમાં બદલાવ લાવવા તમને મળેલી નિષ્ફળતાઓ, તમારી સાથે થયેલા દુર્વ્યવહારો કે તમને પડેલી તકલીફોમાંથી તમે જે શીખ્યા તે નવા વર્ષના સંકલ્પો કરતા વધુ કામ આવે છે.
મઝાની વાત એ છે કે કામ લાગે કે ના લાગે, બદલાવ લાવે કે ના લાવે સંકલ્પો કરવાની લાલચ હંમેશા લાગેલી રહે છે. સમગ્ર વિશ્વના લોકો દ્વારા કરાતા સંકલ્પોમાં એક ગજબનું સામ્ય જોવા મળે છે. લગભગ પચાસ ટકા સંકલ્પો પોતાની જાતને વધુ સારી બનાવવાના એટલે કે સેલ્ફ-ઈમ્પ્રુવમેન્ટને લગતા હોય છે. બીજા ખુબ સામાન્ય સંકલ્પોમાં વજન ઘટાડવાના, દેખાવ વધુ આકર્ષક બનાવવાના, વ્યસનો છોડવાના, પોતાની જીવનશૈલી તંદુરસ્ત બનાવવા અંગેના, ભણતરને લગતા, કમાણી વધારવાના અને પૈસાનું યોગ્ય આયોજન કરવાના, સંબંધોને વધુ મજબુત-તંદુરસ્ત બનાવવાના કે તેમાં રહેલા મનદુઃખને દુર કરવાના, પત્ની-બાળકો-કુટુંબીજનો સાથે વધુ સમય વિતાવવાના, પ્રવાસ ખેડવાના, વેકેશન લેવાના વગેરે સંકલ્પોનો સમાવેશ કરી શકાય. અત્યંત ઉત્સાહપૂર્વક અને જુસ્સાથી કરેલા આવા સંકલ્પો પૈકી ત્રીસ ટકામાં કિસ્સામાંતો પહેલા પખવાડીયામાં જ બધું હવા થઇ જાય છે. એક મહિનામાં બીજા દસ ટકા અને છ મહીનામાં તો લગભગ સાઈઠ ટકા ઉપર સંકલ્પો ખરી પડે છે.મોટેરાઓની સરખામણીએ યુવાનો પોતાના સંકલ્પોને વધુ સમય વળગી રહે છે. જાળવવા અઘરા પડે એવા સંકલ્પોમાં મુખ્યત્વે વજન ઘટાડવાના, તંદુરસ્તી વધારવાના, જીવનશૈલી સુધારવાના, ધુમ્રપાન-દારૂ જેવા વ્યસન છોડવાના, કંઇક નવું શીખવાના, ખર્ચા ઘટાડવાના, કુટુંબ માટે વધુ સમય ફાળવવાના, તણાવ ઓછો કરી હળવાશ અનુભવવાના, પ્રવાસ કરવાના વગેરેનો સમાવેશ કરી શકાય.
અત્યંત ઉત્સાહપૂર્વક અને જુસ્સાથી કરેલા સંકલ્પો પૈકી ત્રીસ ટકામાં કિસ્સામાંતો પહેલા પખવાડીયામાં જ બધું હવા થઇ જાય છે. એક મહિનામાં બીજા દસ ટકા અને છ મહીનામાં તો લગભગ સાઈઠ ટકા ઉપર સંકલ્પો ખરી પડે છે.
સંકલ્પોનું આ વાસ્તવિક ચિત્રણ કરવા પાછળનો ઉદ્દેશ તમને સંકલ્પો કરતા રોકવાનો નથી પરંતુ ચીલાચાલુ ડીફોલ્ટ સંકલ્પોથી વાકેફ કરવાનો છે, જેથી તમે મોટાભાગના કરે છે તેમ માત્ર યંત્રવત ન્યુ યર રીઝોલ્યુશનમાં ના જોતરાવ. જીવનમાં બદલાવ કે સુધાર લાવવા માટેની શરૂવાત કરવા આમ તો કોઈ ચોક્કસ દિવસની જરૂર નથી હોતી પરંતુ જેમ કોમ્યુટરમાં રીસ્ટોર પોઈન્ટ હોય છે તેમ આવા દિવસો જીવનમાં રીસ્ટોર પોઈન્ટની ગરજ સારે છે. આપણે ભલે માનીએ કે અમુક દિવસે કરેલા સંકલ્પો સાર્થક થવાની શક્યતા વધારે રહેતી હોય છે પરંતુ હકીકત એ છે કે સંકલ્પો સાર્થક થવા પાછળ દિવસ કરતા માનસિક તૈયારી અને તેના પરત્વેની પ્રાથમિકતા વધુ અગત્યની છે. જો જીવનમાં બદલાવ લાવવા માટે આપણે પાક્કો નિર્ધાર કરવા માંગતા હોઈએ તો જ્યાં જે કંઈ સુધારવાનું છે ત્યાં તે સુધારવાની બિનશરતી માનસિક તૈયારી રાખવી પડશે. બિનશરતી એટલા માટે કે હાલ પુરતો તો સુધાર લાવવાનો આ નિર્ણય એકતરફી છે, તેમાં આગળ વધતા સમય, સંજોગો કે વ્યક્તિઓની અનુકુળતા ભળે તો આપણા માટે સરળતા વધશે નહીંતર આવનારું વર્ષ બહેતર બનાવવા માટે એકલે પંડે મચી પડવાનું ! બદલાવ બધા ઈચ્છે છે અને એ પણ ચમત્કારરૂપે, જે ફિલ્મો-વાર્તાઓમાં થાય છે. વાસ્તવિક જીવનમાં બદલાવ લાવવા માટે સતત અને રોજબરોજ પ્રયત્નશીલ રહેવું પડે. જીવન બદલાય છે, જીવન પરત્વેની દ્રષ્ટિ પણ બદલાય છે. ક્યાંક સમયની સાથે પરિસ્થિતિઓ જીવન બદલે છે તો ક્યાંક તમારી અંગત સમજ જીવન બદલે છે. બે વચ્ચે ફરક એટલો છે કે પરિસ્થિતિઓથી બદલાતા જીવનની દિશા તમારા હાથમાં નથી હોતી અને તમારી ઈચ્છા મુજબની પણ નથી હોતી, જયારે સમજ કેળવીને બદલાતું જીવન તમારી ઇચ્છાઓ મુજબનું હોય છે. આ સમજ બદલવા સંકલ્પો ઓછા અને અનુભવો વધુ કામ આવે છે.
આજે હું આ લખી રહ્યો છું ત્યારે મને યાદ આવે છે કે અમારા કુટુંબના એક વડીલના ભાત નહીં ખાવાના સંકલ્પ ઉપર પરિવારજનો ટીપ્પણી કરતા કે મુદ્દે એમને ભાત ભાવતો જ નહતો અને પોતાનું મનોબળ કેટલું મક્કમ છે એ બતાવવા કાયમ વરસ વરસ આવો સંકલ્પ કરીને પોરસાતા. આવા અનુકુળ સંકલ્પો કરીને પોતાના મનને મનાવતા કે પોતાનામાં ખોટો આત્મવિશ્વાસ ભરતા લોકો’ય ઓછા નથી. આવા લોકો એકદમ મસ્ત છે કારણ કે એ જતા ક્યાય નથી અને તેમ છતાં મનોમન મુસાફરીનો આનંદ લે છે !! હેપ્પી 2019 ☺
પૂર્ણવિરામ:
ભૂતકાળના અનુભવોમાંથી આજ ડહાપણભરી બને છે અને આજના ડહાપણમાંથી આવતીકાલનો ઉધ્ધાર થાય છે.
